علم اجمالی در شبهه حکمیعلم اجمالی در مورد شک در متعلق تکلیف ناشی از فقدان یا اجمال نصّ یا تعارض نصوص را علم اجمالی در شبهه حکمی گویند. ۱ - تعریف علم اجمالی در شبهه حکمیعلم اجمالی در شبهه حکمی، مقابل علم اجمالی در شبهه موضوعی بوده و مراد از آن، شک در مکلّفٌ به است در موردی که منشأ شک یا فقدان نص یا اجمال نص و یا تعارض نصوص می‌باشد، مانند: شک مکلف در وجوب نماز ظهر یا نماز جمعه در ظهر روز جمعه، در صورتی که شک، از تعارض دو نص ناشی باشد. علم اجمالی در شبهه حکمی، صورت‌های متفاوتی دارد که از منجز بودن هر یک، جداگانه بحث شده است. ۲ - صورت‌های شبهه حکمیدر «شک در مکلّفٌ به» دوران یا بین متباینین است یا بین محذورین و یا بین اقل و اکثر، و در هر یک، شبهه یا موضوعی است و یا حکمی. و در غیر دوران بین محذورین، شبهه یا وجوبی است و یا تحریمی؛ بنابراین، شبهه حکمی دارای صورت‌های متفاوتی است. مثال: در جایی که علم اجمالی وجود دارد که یا «صوت مطرب» حرام است و یا «صوت مرجّع»، مورد از موارد دوران بین متباینین در شبهه حکمی تحریمی است. در جایی که زن حائض، به طور اجمال می‌داند که یا قرائت کل سُوَر عزائم بر او حرام است، یا خصوص آیه‌ای که دارای سجده واجب است، در این مورد، شبهه، شبهه حکمی تحریمی، و دوران بین اقل و اکثر استقلالی است. هم چنین در موردی که شخص می‌داند مجسمه‌سازی حرام است، ولی مردد است که آیا مجسمه کامل یک انسان حرام است یا نیم تنه آن نیز حرام می‌باشد، مورد از موارد شبهه حکمی تحریمی و دوران بین اقل و اکثر ارتباطی است، و یا در موردی که مکلف در روز جمعه شک می‌کند که نماز جمعه بر او واجب است یا حرام، مورد از موارد شبهه حکمی، در دوران بین محذورین خواهد بود. ۳ - حکم صورت‌های شبهه حکمیمرحوم «نایینی» هم چون مشهور اصولی‌ها، هنگام شک در مکلف به، که دوران بین متباینین بوده و شبهه نیز حکمی باشد چه وجوبی و چه تحریمی به منجّزیت علم اجمالی اعتقاد دارد. حکم صورت‌های دیگر نیز در جای خود بیان شده است. [۲]
فرائد الاصول، انصاری، مرتضی بن محمد امین، ج۱، ص۳۱۵.
[۳]
الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانی، ایروانی، باقر، ج۳، ص۲۵۶.
۴ - پانویس
۵ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۵۸۴، برگرفته از مقاله «علم اجمالی در شبهه حکمی». رده‌های این صفحه : علم اجمالی
|